Προσδιορισμός των ικανοτήτων αποτελεσματικής διδασκαλίας από απόσταση με την τεχνική Delphi
Μέρος της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας μου στα πλαίσια του ΠΜΣ Διδακτική της Τεχνολογίας και Ψηφιακά Συστήματα αποτέλεσε η έρευνα για τον προσδιορισμό των ικανοτήτων αποτελεσματικής διδασκαλίας στο πεδίο της δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση με την τεχνική Delphi, που υλοποιήθηκε με τη συμμετοχή έμπειρων εκπαιδευτών και στελεχών των προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση των φορέων Γενικής Γραμματείας Δια Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) και Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ, σήμερα ΙΝΕΔΙΒΙΜ).
Η έρευνα παρουσιάστηκε στο 7ο Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση/ 7th International Conference in Open and Distance Learning – ICODL2013 (Αθήνα, 8-10 Νοεμβρίου 2013) με τον τίτλο "Ο προσδιορισμός των ικανοτήτων αποτελεσματικής διδασκαλίας στο πεδίο της δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση με την τεχνική Delphi" (πρακτικά του Συνεδρίου ICODL2013, σελ. 36-50).
Η παρουσίαση της εργασίας στο Συνέδριο:
Συνέδριο ICODL 2013: Ικανότητες διδασκαλίας στη δια βίου εκπαίδευση από απόσταση με την τεχνική Delphi from Kostas Katsoulas
Η εκπαίδευση από απόσταση τα τελευταία χρόνια υλοποιείται κυρίως μέσω διαδικτύου, επομένως στην έρευνά μου χρησιμοποίησα τους όρους “ικανότητες διδασκαλίας από απόσταση” και “ικανότητες διαδικτυακής διδασκαλίας” ως ταυτόσημους. Ως ικανότητα στο πεδίο της διδασκαλίας μπορούμε να ορίσουμε τις γνώσεις, τις δεξιότητες ή άλλα χαρακτηριστικά (πχ στάσεις, συμπεριφορές) που είναι εφαρμόσιμα στο επάγγελμα της διδασκαλίας.
Η τεχνική Delphi ή μέθοδος Delphi αξιοποιεί τη γνώση επαγγελματιών που έχουν εμπειρία σε ένα πεδίο προκειμένου να ληφθεί μια απόφαση για ένα ζήτημα που σχετίζεται με το πεδίο. Η τεχνική εφαρμόζεται σε ποικίλους τομείς πχ στην Τεχνολογία, την Υγεία, την Εκπαίδευση. Η αξία της ως προς άλλες μεθόδους είναι ότι αποτελεί μια δομημένη διαδικασία που μέσω της παράθεσης απόψεων από τους έμπειρους συμμετέχοντες οδηγεί στη σύγκλιση προς μια κοινά αποδεκτή πρόταση, απάντηση ή απόφαση. Η σύγκλιση επιτυγχάνεται μέσω επαναληπτικών γύρων κατά τους οποίους οι συμμετέχοντες ενημερώνονται για τις απόψεις των υπολοίπων και πιθανόν αναθεωρούν τη δική τους άποψη. Ορισμένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της μεθόδου (ασύγχρονη αλληλεπίδραση και ανωνυμία των συμμετεχόντων) την καθιστούν ως μια “από τα κάτω” (bottom-up) δημοκρατική προσέγγιση στη λήψη αποφάσεων (decision making) και τη χάραξη πολιτικής (policy making). Η τεχνική Delphi έχει ήδη χρησιμοποιηθεί από τα μέσα της δεκαετίας ’90 για τον προσδιορισμό των ικανοτήτων διδασκαλίας από απόσταση στα πλαίσια της Γ’ Βάθμιας εκπαίδευσης, όμως, από ερευνητές στις ΗΠΑ (Thach, 1994; Williams, 2000; Egan & Akdere, 2005; Bailie, 2006, 2011).
Έτσι το σκεπτικό της έρευνας για τον προσδιορισμό των ικανοτήτων αποτελεσματικής διδασκαλίας για τη δια βίου εκπαίδευση από απόσταση ήταν ότι:
- Οι εκπαιδευτές και τα στελέχη των προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση των φορέων ΓΓΔΒΜ και ΙΔΕΚΕ έχουν αποκτήσει γνώσεις και εμπειρίες από την εξαετή υλοποίηση των αντίστοιχων προγραμμάτων από το 2006 ως το 2011 (Γ’ και Δ’ ΚΠΣ).
- Η ΓΓΔΒΜ είναι ο αρμόδιος φορέας για τη δημόσια πολιτική δια βίου μάθησης της Ελλάδας, άρα οι γνώσεις και οι εμπειρίες των στελεχών και εκπαιδευτών της δεν είναι μικρής σημασίας.
- Το παραπάνω στελεχιακό δυναμικό των ΓΓΔΒΜ και ΙΔΕΚΕ μπορεί με την αξιοποίηση της τεχνικής Delphi να αποφανθεί για τις ικανότητες που απαιτείται να διαθέτουν οι εκπαιδευτές τέτοιων προγραμμάτων.
- Η λήψη απόφασης για τις ικανότητες ουσιαστικά αποτελεί μια γνώση χρήσιμη για τους φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση, διότι ο προσδιορισμός των ικανοτήτων διδασκαλίας είναι, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το πρώτο βήμα για το σχεδιασμό προγραμμάτων σπουδών εκπαίδευσης εκπαιδευτικών.
Σκοπός της έρευνας, που υλοποιήθηκε κατά το διάστημα Νοέμβριος 2011 – Ιανουάριος 2012, διαδικτυακά, με την υποστήριξη του συστήματος διαχείρισης περιεχομένου MOODLE, ήταν ο προσδιορισμός των ικανοτήτων αποτελεσματικής διδασκαλίας για προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση με την τεχνική Delphi, με εθελοντική συμμετοχή έμπειρων εκπαιδευτών και στελεχών των αντίστοιχων προγραμμάτων των ΓΓΔΒΜ/ ΙΔΕΚΕ. Το ερευνητικό ερώτημα ήταν “ποιες ικανότητες προσδιορίζονται, από μία ομάδα έμπειρων στελεχών και εκπαιδευτών προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση, ως οι πλέον σημαντικές για μια αποτελεσματική διδασκαλία στα πλαίσια προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση“. Το είδος έρευνας ήταν μια τροποποιημένη μορφή της τεχνικής Delphi: η τροποποίηση ήταν ότι στον Α’ γύρο λήφθηκε υπόψη η προηγούμενη σχετική έρευνα.
Το δείγμα συμμετεχόντων αντλήθηκε από μια δεξαμενή 700 υποψηφίων εκπαιδευτών των προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση των φορέων ΓΓΔΒΜ/ ΙΔΕΚΕ, με το κριτήριο της διδακτικής εμπειρίας στην εκπαίδευση από απόσταση, και 25 στελεχών των παραπάνω φορέων, με κριτήριο την κατοχή διδακτορικού ή μεταπτυχιακού τίτλου στην Επιστήμη της Εκπαίδευσης ή την κατοχή θέσης προϊσταμένου. Ζήτησα και έλαβα σχετική άδεια από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΔΕΚΕ ώστε να χρησιμοποιήσω τα e-mails των εκπαιδευτών για την αποστολή της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την έρευνα.
Οι ικανότητες που αξιοποιήθηκαν από την προηγούμενη σχετική έρευνα των Thach (1994), Williams (2000), Abdulla (2004), Egan και Akdere (2005), Bailie (2006, 2011), ήταν οι: Άριστη γνώση της γλώσσας διδασκαλίας, γνώση διδακτικών στρατηγικών και μοντέλων, γνώση δικτύων υπολογιστών, γνώση θεωριών μάθησης ενηλίκων, γνώση θεωριών μάθησης και μαθησιακών στυλ, γνώση του πεδίου της μάθησης από απόσταση, γνώση του περιεχομένου, γνώση πολυμέσων, γνώση πρόσβασης στην τεχνολογία, γνώση τεχνικών εμπλοκής των μαθητών, γνώση της βασικής τεχνολογίας, γνώση υποστηρικτικών υπηρεσιών, δεξιότητες ανάλυσης δεδομένων, δεξιότητες ανατροφοδότησης, δεξιότητες γραφής, δεξιότητες με διαδικτυακά εργαλεία, δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας, δεξιότητες διατύπωσης ερωτήσεων, δεξιότητες διευκόλυνσης, δεξιότητες λογισμικού, δεξιότητες οργάνωσης, δεξιότητες παρουσίασης, δεξιότητες συνεργασίας/ ομαδικής εργασίας, δεξιότητες σε συνεργατικά μαθησιακά περιβάλλοντα, δεξιότητες σχεδιασμού.
Κατά τον Α’ γύρο της τεχνικής προτάθηκαν και ορίστηκαν τέσσερις (4) ικανότητες, που δεν περιλαμβάνονταν στην παραπάνω προεπιλεγμένη λίστα ικανοτήτων: Οι δεξιότητες αξιολόγησης, οι δεξιότητες διαχείρισης κρίσεων – συγκρούσεων μεταξύ των εκπαιδευομένων, η γνώση των χαρακτηριστικών και των αναγκών των εκπαιδευομένων και οι δεξιότητες μέντορα. Οι ορισμοί και η τεκμηρίωσή τους παρατίθενται στο πλήρες άρθρο (πρακτικά του Συνεδρίου ICODL2013, σελ. 36-50).
Οι ικανότητες που προσδιορίστηκαν ως οι σημαντικότερες (ταυτόσημα, σπουδαιότερες) για την αποτελεσματική διδασκαλία προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση, στο Γ’ γύρο υλοποίησης της μεθόδου κατά τον οποίο επιτεύχθηκε ομοφωνία, παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα. Χρησιμοποιήθηκε 4-βαθμη κλίμακα Likert (1: απόλυτα σημαντική, 2: αρκετά σημαντική, 3: λίγο σημαντική, 4: ασήμαντη). Ο διάμεσος (Δ) επιλέχθηκε για την απόδοση περιγραφικού χαρακτηρισμού των ικανοτήτων. Η επίτευξη ομοφωνίας καθορίστηκε από το διατεταρτημοριακό εύρος (IQR). IQR = 0 ή 1 σημαίνει απόλυτη ή σχετική ομοφωνία, αντίστοιχα, ενώ IQR =2 σημαίνει μη ομοφωνία.
Κατάταξη ικανοτήτων ανά μέση τιμή σπουδαιότητας (ΜΣ)
| Ικανότητα | MΣ | Δ | Χαρακτηρισμός | IQR | |
| 1 | Γνώση θεωριών μάθησης ενηλίκων | 1,14 | 1 | Απόλυτα σημαντική | 0 |
| - | Δεξιότητες αξιολόγησης | 1,14 | 1 | 0 | |
| - | Δεξιότητες καθοδήγησης και ανατροφοδότησης | 1,14 | 1 | 0 | |
| 4 | Γνώση του πεδίου της μάθησης από απόσταση | 1,29 | 1 | 1 | |
| - | Γνώση του περιεχομένου | 1,29 | 1 | 1 | |
| - | Γνώση χαρακτηριστικών και αναγκών των εκπαιδευομένων | 1,29 | 1 | 1 | |
| 7 | Δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας | 1,43 | 1 | 1 | |
| - | Δεξιότητες συνεργασίας/ ομαδικής εργασίας | 1,43 | 1 | 1 | |
| 9 | Γνώση διδακτικών στρατηγικών και μοντέλων | 1,57 | 2 | Αρκετά σημαντική | 1 |
| 10 | Γνώση θεωριών μάθησης και μαθησιακών στυλ | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες με διαδικτυακά εργαλεία | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες διευκόλυνσης σε συζητήσεις | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες μέντορα | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες οργάνωσης | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες παρουσίασης | 1,71 | 2 | 1 | |
| - | Δεξιότητες σε συνεργατικά μαθησιακά περιβάλλοντα | 1,71 | 2 | 1 | |
| 17 | Δεξιότητες διατύπωσης ερωτήσεων | 1,86 | 2 | 0 | |
| - | Δεξιότητες διαχείρισης κρίσεων – συγκρούσεων μεταξύ των εκπαιδευομένων | 1,86 | 2 | 1 | |
| 19 | Γνώση πρόσβασης στην τεχνολογία | 2,00 | 2 | 0 |
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Abdulla, A.G. (2004). Distance learning students’ perceptions of the online instructor roles and competencies. Dissertation Abstracts International, 51(07), 2409A.
- Bailie, J.L. (2006). Effective distance education competencies as perceived by online university faculty and students (Doctoral dissertation, Nova Southeastern University, 2006). Ανάκτηση από τη βάση δεδομένων ProQuest Dissertations and Theses. (UMI No. 3406623).
- Bailie, J.L. (2011). Effective online instructional competencies as perceived by online university faculty and students: A sequel study. Journal of Online Learning and Teaching, 7(1), 82-89.
- Egan, T.M., & Akdere, M. (2005). Clarifying distance education roles and competencies: Exploring similarities and differences between professional and student-practitioner perspectives. The American Journal of Distance Education, 19(2), 87-103.
- Thach, E.C. (1994). Perceptions of distance education experts regarding the roles, outputs and competencies needed in the field of distance education (Doctoral dissertation). Dissertation Abstracts International, 55(10), 3166A.
- Williams, P.E. (2000). Defining distance education roles and competencies for higher education institutions: A computer-mediated Delphi study (Doctoral dissertation, Texas A&M University, 2000). Ανάκτηση από τη βάση δεδομένων ProQuest Dissertations and Theses. (UMI No. 9969029).
0 comments: